مثنوی؛ بستر روایت‌های ماندگار

تعریف و ساختار: واژه «مثنوی» از کلمه «مثنی» به معنای دوتایی گرفته شده است. دلیل این نام‌گذاری، ساختار خاص قافیه در این قالب است. برخلاف قصیده و غزل که قافیه در تمام ابیات ثابت است، در مثنوی هر بیت قافیه‌ای جداگانه و مخصوص به خود دارد، اما دو مصراع هر بیت با هم هم‌قافیه هستند.

فرمول قافیه: aa, bb, cc, dd, ...

چرا مثنوی مهم است؟ از آنجا که قافیه در هر بیت تغییر می‌کند، شاعر با محدودیت کمبود کلمات هم‌قافیه روبرو نمی‌شود. این ویژگی، مثنوی را به بهترین انتخاب برای سرودن شعرهای طولانی تبدیل کرده است. هرگاه شاعری خواسته داستانی روایت کند، حماسه‌ای بیافریند یا مباحث پیچیده عرفانی و حکمی را آموزش دهد، به سراغ مثنوی رفته است.

انواع مثنوی در ادب پارسی: اشعار این بخش معمولاً در یکی از چهار دسته زیر قرار می‌گیرند:

1. حماسی و تاریخی: مانند شاهنامه فردوسی.

2. عاشقانه و بزمی: مانند لیلی و مجنون یا خسرو و شیرین نظامی گنجوی.

3. عارفانه و تعلیمی: مانند مثنوی معنوی مولانا.

4. اخلاقی و حکمی: مانند بوستان سعدی.