معرفی کوتاه: چهارپاره (که به آن دوبیتیهای پیوسته نیز میگویند) از جدیدترین قالبهای شعر فارسی است که در دوران مشروطه و پس از آن ظهور کرد. این قالب برای شکستن محدودیتِ «تکقافیهای بودن» غزل و قصیده ابداع شد. در چهارپاره، شاعر میتواند پس از هر چهار مصراع، قافیه را تغییر دهد؛ ویژگیای که آن را برای روایت داستانهای عاشقانه و اجتماعیِ امروزی ایدهآل کرده است.
در قالبهای سنتی مثل غزل، شاعر مجبور است یک قافیه را تا پایان شعر حفظ کند (که کار دشواری است و دست شاعر را میبندد). اما در چهارپاره، شعر به بندهای جداگانه (معمولاً ۴ مصراعی) تقسیم میشود. هر بند قافیهی اختصاصی خود را دارد.
ساختار گرافیکی قافیه:
(بند اول): (مصراع ۱ آزاد) ................ (مصراع ۲: a) (مصراع ۳ آزاد) ................ (مصراع ۴: a)
(بند دوم): (مصراع ۱ آزاد) ................ (مصراع ۲: b) (مصراع ۳ آزاد) ................ (مصراع ۴: b)
(بند سوم): (مصراع ۱ آزاد) ................ (مصراع ۲: c) (مصراع ۳ آزاد) ................ (مصراع ۴: c)
نکته: همه بندها از نظر وزن (آهنگ) یکسان هستند، اما قافیههایشان متفاوت است.
چهارپاره در واقع «پل ارتباطی» میان سنت و مدرنیته است. بعد از انقلاب مشروطه، شاعران احساس کردند قالبهای قدیمی (مثل قصیده) کشش بیان داستانهای امروزی را ندارند. آنها میخواستند قالبی داشته باشند که هم «موسیقی و وزن» قدیم را داشته باشد و هم «آزادیِ بیان» جدید را. نتیجه شد «چهارپاره»؛ قالبی که راه را برای ظهور شعر نو هموار کرد.
۱. چهارپاره عاشقانه و رمانتیک (فریدون مشیری و توللی): اوج شکوفایی چهارپاره در دهههای ۳۰ و ۴۰ شمسی بود. شاعران مکتب «رملنتیسم» از این قالب برای بیان احساسات لطیف و داستانهای عاشقانه استفاده کردند. شعر مشهور «کوچه» از فریدون مشیری، معروفترین چهارپاره تاریخ ادبیات معاصر است:
بی تو مهتاب شبی باز از آن کوچه گذشتم / همه تن چشم شدم خیره به دنبال تو گشتم...
۲. چهارپاره اجتماعی و تلخ (فروغ فرخزاد): فروغ فرخزاد در دفترهای اول شعرش (اسیر، دیوار، عصیان) از این قالب برای بیان جسورانهی احساسات زنانه و دردهای اجتماعی استفاده کرد.
۳. چهارپاره تصویری (نادر نادرپور): نادرپور استادِ تصویرسازی در این قالب است. او طبیعت و فضاهای مدرن را با زبانی فاخر در چهارپارههایش نقاشی میکرد.
تفاوت با دوبیتی: دوبیتی فقط ۲ بیت است و تمام میشود. اما چهارپاره میتواند دهها بند باشد که پشت سر هم میآیند و یک موضوع واحد را روایت میکنند.
تفاوت با ترکیببند: در ترکیببند، ساختار هر خانه شبیه غزل است (مطلع مصرع) اما در چهارپاره معمولاً مصراعهای اول و سوم قافیه ندارند (مانند قطعه).
هنوز شعری در این قالب منتشر نشده است.